[Trivia: Na prelazu izmedju vekova, u filmu Shadow of the Vampire (2000) fantastično je prepričano snimanje klasika iz 1922. godine, sa Džonom Malkovičem (John Malkovich) u ulozi opsesivnog režisera F.W.Murnaua. Viljem Defo (Willem Dafoe) je postavio pitanje: “ Šta ako je Maks Šrek (Max Schreck) zaista bio vampir?” [Viljem Defo nominovan je za Oskara zbog uloge grofa Orloka)]

 

Prizor ispijenog, ćelavog, nemrtvog vampira je bio nezaboravan, lik djavolskog pacova, šiljaste uši, duguljasti  prsti, upali  obrazi  i dugi  očnjaci, sa kužnim pacovima koji bi ga pratili gde god bi išao. Na kraju filma, groteskno, mrtvački bledo biće biva izmamljeno od strane heroine Nine (koju je glumila Greta Šreder (Greta Schroder) do praskozorja, pa Orlok strada tako što se dezintegriše u dim pod uticajem Sunčeve svetlosti. [Nemački režiser Verner Hercog (Werner Herzog) snimio je rimejk - Nosferatu the Vampyre (1979), sa Klausom Kinskim (Klaus Kinski) koji je verno oživeo glavnu ulogu.]

 

U nemačkom nemom horor filmu danskog režisera Stelana Rajea (Stellan Rye) Der Student von Prag (1913) (aka Student of Prague), baziranom na legendi o Faustu, siromašni student sklapa pakt sa djavolom u zamenu za bogatstvo i prelepu ženu.

[Studenta je glumio glumac i producent Pol Vegener (Paul Wegener) u svom filmskom debiju] Bio je to prvi umetnički važan nemački producentski projekat i kasnije je ponovo snimljen 1926. godine a režirao ga je Henrik Galen (Henrik Galeen). Vegener (Wegener) je režirao prvu od njegovih uticajnih adaptacija legende o Golemu od Gustava Majrinka (Gustav Meyrinck) - Der Golem (1914) (aka The Monster of Fate), a zatim ga nastavio par godina kasnije kao Der Golem Und Die Tanzerin (1917) (aka The Golem and the Dancer) – poznat kao prvi nastavak nekog horor filma. On je snimio i treći film, sa Karlom Frojndom (Karl Freund), ponovo ga nazvavši Der Golem (1920) (aka The Golem: or How He Came Into the World).

Ekspresionistički film bio je zasnovan na mitovima iz Centralne Evrope i uticao kasnije na filmove o čudovištu “Frankenštajnu” iz ranih 30-ih godina XX veka sa temama o tvorcu koji gubi kontrolu nad svojom kreacijom. Golem, koga je igrao Vegener (Wegener), bila je drevna, glinena figura iz hebrejske mitologije koju je oživeo magični amulet rabina Leva da bi branio i spasio Jevreje od pogroma koji je pretio od Rudolfa II Habsburškog. Glinene kreature stvorene ljudskom rukom tumarale su jevrejskim getom u srednjovekovnom Pragu u XV veku.

Najraniji horor filmovi, danas zaboravljeni filmovi o vampirima (filmovi sa djavolastim očaravajućim damama) producirani su u SAD od 1909. do početka dvadesetih godina, praveći horor žanr jednim od najstarijih i najosnovnijih. Prvi film o Frankeštajnovom čudovištu u SAD bio je Edison Frankenstein (1910), 16-o minutna verzija koju je izradio Edison Studios u kom je Čarls Ougl (Charles Ogle) glumio čudovište. U ovoj ranoj verziji, čudovište je nastalo u kazanu sa hemikalijama.

Dva ostala nema filma – preteče kasnijih filmova o Frankenštajnu bili su Life Without a Soul (1915) i ekspresionistički nemački film Homunculus (1916), oba o veštački stvorenom čoveku. Pre 1930-e, Holivud je nerado eksperimentisao sa filmovima koji su obradjivali prave horor teme. Umesto toga, studiji su koristili popularne pozorišne predstave i isticali njihove žanrovske karakteristike misterije, dajući racionalna objašnjenja za sve natprirodne i okultne elemente.

Čovek sa hiljadu lica – Lon Čejni (Lon Chaney): Prva američka zvezda horor filmova

 Alonso "Lon" Čejni stariji 

Glumac koji je pomogao da se promeni pristup u izgledu i prihvatanju horor žanra bio je Lon Čejni stariji (Alonso “Lon” Chaney, Sr.) poznat kao “čovek sa hiljadu lica” zbog njegove groteskne šminke i genijalne glume. On je bio prva američka zvezda horor filmova. Pojavio se u brojnim nemim horor filmovima počev od 1913. godine za Universal Studios u saradnji sa režiserom Todom Brauningom  (Tod Browning) (uključujući u filmovima Outside the Law (1921), The Unholy Three (1925) sa Čejnijem kao zlim trbuhozborcem i West of Zanzibar (1928)).

U prvom od dva Čejnijeva horor remek-dela, pojavio se u najranijoj verziji novele Viktora Igoa (Victor Hugo) o grbavcu Kvazimodu – izmučenom zvonaru u crkvi, u filmu koji je režirao Volas Vorzli (Wallace Worsley) The Hunchback of Notre Dame (1923) – drugoj filmskoj verziji ovog bajkovitog klasika. [Prva verzija je bio film The Darling of Paris (1917) sa zavodnicom Tedom Barom (Theda Bara) u ulozi Esmeralde.]

 

Čejnijeva najupečatljivija uloga bila je u degradirajućem, jasno zastrašujućem nemom filmu tipa “Lepotica i zver”, u kostimskom horor klasiku Ruperta Džulijena (Rupert Julian) The Phantom of the Opera (1925), i to uloga Erika, begunca sa Djavoljeg ostrva – nagrdjenog, rastrojenog, ogorčenog i osvetoljubivog kompozitora-duha Pariske opere (zasnovano na liku iz novele Gastona Lerua (Gaston Leroux)).

Ovaj film bio je tehnološko dostignuće, sa “Bal pod maskama” sekvencom, scenama padajućeg lustera i podzemnog jezera u boji dok je ostatak filma u crno-beloj verziji. Njegove tamne ekspresionističke boje dali  su boju horor filmovima tridesetih godina. Najpoznatija scena tog filma bila je kada mlada Kristina (Mary Philbin) skida masku Lona Čejnija – otkrivajući groznu koščatu facu, sa ustima bez usana, trulim zubima, riličastim nosem i izbečenim očima. [Druge verzije godinama su mnogo puta radjene bilo kao horor filmovi bilo kao pozorišni mjuzikli:

  • The Phantom of the Opera (1943), režija: Atrur Lubin (Arthur Lubin), je Universal-ova Technicolor verzija sa Klodom Rejnsom (Claude Rains) u naslovnoj ulozi – izopačenog violiniste i takodje sa Nelsonom Edijem (Nelson Eddy) u ulozi Raula, fantomovog rivala za Kristininom ljubavi koju glumi Suzana Foster (Susanna Foster)
  • The Phantom of the Opera (1962), režija: Terens Fišer (Terence Fisher), sa Herbertom Lomom (Herbert Lom) u produkciji UK Hammer Films-a u ulozi profesora Pitrija-Fantoma i Heder Sirs (Heather Sears) u ulozi Kristine Čarls                          

  • The Phantom of the Paradise (1974), režija: Brajan DePalma (Brian DePalma), rok-opera sa Polom Vilijamsom (Paul Williams) u ulozi Svengali impresaria po imenu Labud

  • The Phantom of the Opera (1983), režija: Robert Markovic (Robert Markowitz), televizijski film sa Džejn Simur (Jane Seymour) i Maksimilijanom Šelom (Maximillian Schell) u ulozi Fantoma, sa radnjom u Budimpešti
  • The Phantom of the Opera (1986), pozorišni mjuzikl Endrjua Lojda Vebera (Andrew Lloyd Webber) sa Sarom Brajtman (Sarah Brightman)
  • The Phantom of the Opera (1989), režija: Dvajt H. Litl (Dwight H. Little), sa Robertom Englundom (Robert Englund), čuvenim zlikovcem Fredi Krugerom iz horor serijala “Strava u ulici brestova” (Nightmare on Elm Street) u ulozi Fantoma i Džil Šelen (Jill Schoelen) u ulozi Kristine
  • The Phantom of the Opera (1990), režija: Toni Ričardson (Tony Richardson), dvodelna NBC televizijska mini-serija sa Bertom Lankasterom (Burt Lancaster) koji glumi Barona – Fantomovog oca, sa Teri Polo u ulozi Kristine i Čarlsom Densom (Charles Dance) u ulozi Fantoma
  • The Phantom of the Opera (1991), režija: Darvin Najt (Darwin Knight), pozorišni mjuzikl Morija Jestona (Maury Yeston) i Artura Kopila (Arthur Kopil) snimljen pre živog nastupa, sa Dejvidom Stolerom (David Staller) i Elizabet Volš (Elizabeth Walsh)
  • Il Fantasma Dell'Opera (1998, It.) (aka The Phantom of the Opera), režija: Dario Ardjento (Dario Argento), otkačena adaptacija sa njegovom ćerkom Azijom Ardjento (Asia Argento) koja glumi Kristinu i Džulijenom Sendsom (Julian Sands) koji glumi bezimenog Fantoma (bez maske); sa sjajnom produkcijom koja se ogleda u uključivanju više seksa, grafičkog krvavog nasilja i muzikom koju je radio čuveni Enio Morikone (Ennio Morricone)
  • The Phantom of the Opera (2004), režija: Džoel Šumaher (Joel Schumacher) sa Džerardom Batlerom (Gerard Butler) u glavnoj ulozi i starletom Emi Rosum (Emmy Rossum), operskom pevačicom koja glumi Kristinu; u filmu takodje glume i Mini Drajver (Minnie Driver) i Miranda Ričardson (Miranda Richardson)]

Lon Čejni (Lon Chaney) je takodje glumio upalog i crnookog, vampirolikog lika u izgubljenom filmu Toda Brauninga (Tod Browning) po imenu London After Midnight (1927), prvom holivudskom filmu o vampirima.

[Džejms Kegni (James Cagney) glumio je Čejnija u filmu Man of a Thousand Faces (1957) i osvežio glumačke role Fantoma i Kvazimoda u dva najveća dostignuća horor filma.] Mnogi od ovih nemih klasika dobili se svoje rimejk verzije tokom ere ton filmova.

Nastaviće se...

Napomena:

Ovaj sjajan tekst koji pruža detaljan uvod u istorijat snimanja horor filmova pronašao sam na sajtu www.filmsite.org i predstaviću ga u više delova. Ovaj opširan tekst sam sam preveo sa engleskog tako da je moguće da ima i nekih grešaka Embarassed